Ölçek Ekonomisi ve Dışsal Ölçek Ekonomisi Nedir?

Düşük girdi maliyetleriyle daha fazla ürün ve ya hizmet sunulması ölçek ekonomilerinin oluşmasını sağlar. Ekonomi içerisinde yer alan firmalar az girdi maliyetleriyle daha fazla üretim ve ya hizmet sunabiliyorsa ölçek ekonomisi oluşur ve ekonomik büyüme sağlanır.

Adam Smith, mutlak üstünlük teorisinden sonra ölçek ekonomileri teorisini öne çıkarmıştır ve birbirleriyle bağlantılı olduğunu savunmuştur. Adam Smith iki önemli unsur ile daha büyük ve yararlı bir üretim sağlanacağını savunmuştur. Bu unsurları

İş Bölümü: Her firma karışık yapıya sahip olmak yerine belirli işler üzerinde ayrılmalıdır.

Alansal Uzmanlaşma: Çalışanlar belirli bir alanda tecrübe sağlamalı ve o alanda uzmanlık yetisi sağlamalıdır.

Bu sayede para ve zamandan tasarruf yaparak daha büyük üretim kapasitesi elde edilecektir.

Ölçek ekonomisinin tersi olan negatif ölçek ekonomileri de mevcuttur. Negatif ölçek ekonomilerinde girdi maliyeti sabit veya artmasına karşılık üretim daha az seviye de artmakta, sabit kalmakta ve ya azalmaktadır.

Ölçek Ekonomileri Grafiği

Ölçek ekonomisi grafiğinde y ekseni maliyeti, x ekseni ise üretimi ifade eder. Birim olarak düşünebilir. LRAC eğimi ise ölçek ekonomisinin eğimini ifade etmektedir.

Mavi kısımlı alan Ölçek ekonomisinin sağlandığı alandır. Soldan başlayarak sarı işaret ile gösterilen alana kadar ölçek ekonomisi verimi artmaktadır. Bunun sebebi maliyetin azalması ve üretimin artmasıdır. Ancak orta çizgi aşıldığında durum artık negatif ölçeğe kaymaya başlar. Belirli noktalardan sonra maliyet, üretime oranla daha yüksek artışa geçer. Bu sebeple iki kısmın ayrıldığı orta nokta istenen noktayı ifade eder.

Kırmızı alan negatif ölçek ekonomisinin görüldüğü kısımdır. İlk etaplarda üretim ve maliyette artış görülür. İlerleyen etaplarda ise maliyet daha çok artış gösterirken, üretim daha az artış göstermeye başlar ve bir noktadan sonra üretim sabit kaldıkça maliyet artmaya devam eder. Bunun sebebi ölçek ekonomilerinin bir doyum noktası olmasıdır. Bu nokta iki alanın ayrıldığı orta kısımdır. Sarı işaretçi ile istenen nokta olarak gösterilmiştir.

Ölçek Ekonomisi Girdileri

Girdi Maliyetlerini Düşürme

Firmalar üretim aşamasında gerekli olan ham ve ya ara maddeleri dışarıdan almaktadır. Eğer bu maddeleri toplu olarak almaya karar verirse daha düşük maliyetler ile karşılaşabilir. Bu sayede maliyetlerini düşürerek daha fazla üretim imkanı elde eder.

Yüksek Girdiler

Ürünün satış ve pazarlanma aşamasında yüksek harcamalar yapılıyor olabilir. Örneğin reklam ile ürünü tanıtma girişimi. Eğer firma bu giderleri üretim aşamalarına yayabilir ve ya bu giderlerin karşısında daha fazla üretim sağlayabilirse ölçek ekonomisini elde eder. Bu giderleri en az maliyet ve en yüksek verim arasında gerçekleştirebilirse ölçek ekonomisini sağlayabilir.

Performans ve Özel Girdiler

Bir çok şirket ve ya firma üretim aşamasında çeşitli makineler kullanmaktadır. Ancak makine kullanımı ve ya daha kaliteli iş için teknik destek, dışarıdan işçi kullanımı gibi maliyetler karşısına çıkabilir. Bu gibi durumlarla ve maliyetlerle karşılaşmamak için iş bölümü ve uzmanlaşma aşamalarına geçerek kendi içerisinde kalifiyeli elemanlara sahip olabilir.

Örneğin telefon üretimi yapan firma da bir kişinin birden fazla iş yapmak yerine sadece montaj işi ile uğraşması ve bu alanda uzmanlaşarak firmanın üretim aşamasında montaj ile ilgili tüm ihtiyaçlara cevap vermesi.

Organizasyon

Firmalar teknik ve yüksek verimli organizasyonlar ile daha düşük maliyet sağlayabilir. Örneğin üretim aşamasının sistematik bir şekilde organize edilmesi ve ya ulaşımın sınıflandırılarak daha verimli hale getirilmesi.

Dışsal Ölçek Ekonomileri

Alfred Marshall bu teori üzerinde ayrım yapılması gerektiğini savunmuştur. Bu ayrım içsel ve dışsal ölçek ekonomilerinden oluşur. Marshall’a göre firma içerisinde üretim artıyor ve maliyetler azalıyorsa içsel ölçek ekonomisi elde edilir, firma kendi faaliyeti dışında dış gelişmeler sayesinde üretimini arttıyorsa dışsal ölçek ekonomisi elde edilir.

Dışsal ölçek ekonomileri sadece bir firmayı etkilemekten daha çok sektörü etkilemektedir. Bu sayede ekonomik büyümeye daha hızlı ulaşılır. Dışsal ölçek ekonomilerine, petrol fiyatlarının düşmesi karşısında taşımacılık yapan firmalarının karının artması ve ya ulaşım ağının genişlemesi sayesinde firmanın maliyetlerinin düşmesi örnek olarak verilebilir.

Negatif Dışsal Ölçek Ekonomisi

Negatig içsel ölçek ekonomilerinde olduğu gibi dışsal ölçek ekonomilerinde de negatiflik söz konusudur ancak negatifliğe yol açan kararlar ve ya işlemler firma tarafından yapılmaz. Bulunduğu bölge, ülke politikası ve diğer dış faaliyetler sebebi ile firma zarar görür ve üretim kapasitesi düşebilir. Örneğin bir ülkede yaşanan iç kaoslar sebebiyle turizm sektörünün ve firmalarının daha düşük karlar elde etmesi ülke politikasından kaynaklanan sebeplerden sayılabilir. Konumsal negatif dışsal ölçek ekonomisine ise, bir bölgede bulunan firmanın atıkları sebebiyle hayvancılığın ve çiftçiliğin zarar görmesi örnek verebilir.

Dışsal Ölçek Ekonomisi ve Konum İlişkisi

Dışsal ölçek ekonomilerinin oluşmasında konum büyük önem taşır. Günümüzde aynı sektöre ait firmaların ve ya birbirleriyle ilişkili firmaların aynı konum üzerinde faaliyet göstermeleri sıkça görülmektedir. Ayrıca bazı firmalar bulundukları konumda başka sektörlerinde gelişmesini sağlamaktadır.

Örneğin bir bölgede kurulan büyük bir fast-food firması, bölgede yer alan hayvancılığın gelişmesini sağlayabilir. Bu sayede fast-food firması nakliye maliyetlerini düşürme fırsatı bulur. Bölgede yer alan çiftçiler ise dışsal ölçek ekonomisi sayesinde üretimi arttırmış olur.

Ölçek Ekonomileri Hakkında Tartışmalar

Dünya genelinde ölçek ekonomilerinin geçerliliği ile ilgili çeşitli tartışmalar vardır. İktisat kitaplarında sıkça farklı tartışmalara yer verilmiştir. Bunlardan birisi ölçek ekonomisini çok iyi sağlayan firmanın tekel olma yolunda ilerleyebileceğidir. Güç kazanan firma tekeli sağladığında diğer firmalar kapanma ve ya sektör değiştirmeye başvuralabilir. Bu durumun sonunda rekabet ortamı kalkar ve tekel firma fiyatları kendi kararları doğrusunda değiştirebilir. Aynı zamanda artan fiyatlar karşısında ürün kalitesini düşürebilir.

Diğer önemli tartışmalardan birisi ise talep ve arz ilişkinin daha duyarsız olacağı konusudur. Bu nedenle üreticiler, tüketicilerinin ihtiyaçlarını tam anlamıyla karşılayamayabilir. Rekabet ortamının ve ölçek ekonomilerinin sağlanmasıyla firmalar büyük bir yarışa sahip olacaklardır. Ancak bu yarış adil olmayan vb. Konularıda yanında getirebilir. Tüketici ihtiyaçlarına yönelmek yerine tam ihtiyacı karşılamayan ancak reklam vb. Hizmet sektörleri ile ürünün pazarlamasını sağlayabilir. Bu durum duyarsızlığın artmasına sebep olur.